Podróżni mogą się uodpornić przed wyjazdem w rejony dużego ryzyka tej choroby, korzystając z tzw. preekspozycyjnego szczepienia przeciwko wściekliźnie. Jak uniknąć w podróży chorób przenoszonych przez zwierzęta? Zapobieganie chorobom odzwierzęcym polega na unikaniu bliskich kontaktów ze zwierzętami.
Kleszcze są jednym z największych zagrożeń czyhającym na nas podczas wiosennych i letnich spacerów po łąkach, lasach i parkach. Ich ukąszenia są bardzo groźne, mogą prowadzić do zapalania opon mózgowych i boleriozy. Dlatego warto zadbać o to, aby zminimalizować ryzyko ukąszeń i zakażeń, które powodują ich ukąszenia. Z tego wpisu dowiesz się, jak można to zrobić sięgając po naturalne sposoby i produkty. O zagrożeniu związanym z ukąszeniami kleszczy jest głośno już od wielu lat. I chociaż na atak kleszcza jesteśmy narażeni przez cały rok, to właśnie wiosną i latem to ryzyko ukąszeń jest największe i to właśnie teraz należy zadbać o to, aby jak najbardziej zminimalizować ryzyko kontaktu z kleszczami. Możemy to zrobić unikając chodzenia do lasu, przesiadywania na trawie, czy spacerowania po parku. Jest to jednak metoda naprawdę ostateczna, bo trudno zamknąć się w domu na całe lato i zrezygnować z przyjemności, jaką daje bliski kontakt z naturą i przebywanie na świeżym powietrzu. Rozwiązaniem jest więc zapewnienie sobie, swoim bliskim i czworonogom odpowiedniej ochrony i przestrzeganie kilku dość ważnych należy chronić się przed kleszczami?Skutki ukąszenia przez kleszczaJak naturalnie chronić się przed kleszczami?Co jeszcze możemy zrobić, aby chronić się przed atakiem kleszczy?PodsumowanieDlaczego należy chronić się przed kleszczami?W Polsce jest ponad 20 gatunków kleszczy, z czego najpopularniejsze są trzy rodzaje kleszczy: pospolity, łąkowy i obrzeżek gołębi. Co ciekawe, ten ostatni gatunek kleszcza, który żeruje głównie na gołębiach, potrafi dostać się do otworów wentylacyjnych, wejść do mieszkania przez okno, czy balkon i zaatakować w nocy. Natomiast występujące głównie w lasach, na łąkach, w parkach i ogródkach kleszcze pospolite i łąkowe wykazują największą aktywność ok. godziny 8 rano i po godzinie 15 (pozostają aktywne do wieczora).Szacuje się, że 10-15 proc. kleszczy jest zakażonych, a ich ukąszenia mogą prowadzić do wirusowego zapalania mózgu lub przez kleszcza jest bezbolesne i niewyczuwalne. Kleszcz może wędrować po naszym ciele nawet przez godzinę, a po wbiciu się w nią być niezauważony nawet przez kilka dni. Miejsca najczęściej wybierane jako cel ataku to skóra za uszami, w zgięciach kolan, w pachwinie. Ale kleszcze wbijają się też w brzuch, nogi, plecy, ręce – tak naprawdę nie ma na to reguły, dlatego po każdym powrocie do domu z lasu, łąki czy parku musimy dokładnie obejrzeć całe nasze ukąszenia przez kleszczaNajgroźniejszymi skutkami ukąszenia przez kleszcza są wspomniane już wcześniej choroby – wirusowe zapalanie opon mózgowych i borelioza. Zakażone kleszcze działają bardzo szybko – od razu po ukąszeniu do naszego krwiobiegu dostają się wirusy, a krętki w ciągu 24 godzin od ataku kleszcza. Kleszczowe zapalenie mózgu i borelioza są bardzo niebezpiecznymi chorobami zagrażającymi życiu, wymagającymi długotrwałego leczenia. Szczególnie o boreliozie jest ostatnimi czasy bardzo głośno, bo to choroba, którą nadal trudno zdiagnozować i łatwo można pomylić jej objawy z innymi naturalnie chronić się przed kleszczami?EtjaOlejek Antykleszcz – mix naturalnych olejków eterycznychZobaczEtjaOlejek Antykomar – mix naturalnych olejków eterycznychZobaczEtjaNaturalny olejek eteryczny cytronellowyZobaczNiestety kleszcze są tak szybkimi i przebiegłymi stworzeniami, że nie ma sposobu, który zapewni 100% ochronę przed ich atakiem. Możemy jednak to ryzyko nieco zminimalizować, a żeby to zrobić należy:Stosować preparaty chroniące przed atakiem kleszczy (tzw. repelenty) o naturalnym składzie. Tego typu produkty mają w swojej ofercie marka Bjobj i – spray przeciwko ukąszeniom owadów marki Alva zawiera wyłącznie aktywne składniki roślinne. Ma naturalny zapach, jest produktem w pełni bezpiecznym nawet dla kobiet w ciąży i dzieci. Jego formuła została wzbogacona w pielęgnujący skórę aloes i olej kokosowy. Effitan zapewnia trwającą do 6 godzin ochronę przed kleszczami, może być stosowany również w celu ochrony przed komarami. Ze względu na bezpieczny skład może być stosowany na skórę, ale należy uważać, żeby popryskane nim dłonie nie trafiły do OUT spray odstraszający owady marki Bjobj jest bogaty w aktywne składniki roślinne z certyfikowanych upraw ekologicznych i olejki eteryczne. Dobrze sprawdza się podczas spacerów po lesie, parku i piknikowania na trawie. Skutecznie minimalizuje ryzyko ukąszenia przez kleszcze oraz przed atakiem komarów czy meszek. W jego składzie nie ma parabenów, aluminium, PEG-ów i sztucznych barwników. Jest produktem odpowiednim dla wegan i wegetarian. Może być stosowany bezpośrednio na olejki eteryczne, których zapach odstrasza kleszcze. Olejki, które najlepiej sprawdzają się w ochronie przed kleszczami: miętowy, o zapachu trawy cytrynowej, tymiankowy, olejek eteryczny miętowyZobaczEtjaNaturalny olejek eteryczny lemongrasowyZobaczEtjaNaturalny olejek eteryczny tymiankowyZobaczNatura RecepturaNaturalny olejek rozmarynowyZobaczstosować napary i mgiełki z ziół takich jak wrotycz, czy o odpowiedni ubiór – przed wyjściem do lasu warto założyć spodnie z długimi nogawkami, koszulkę na długi rękaw. Konieczne są też zakryte buty, dobrym pomysłem jest też okrycie związku z tym, że kleszcze są najbardziej aktywne rano i popołudniu na spacer najlepiej wybrać się w porośniętymi trawą ścieżkami warto chodzić ich powrocie do domu z lasu należy od razu zmienić ubranie, a to, w którym byliśmy na zewnątrz dokładny przegląd ciała po każdym spacerze – szczególnie ważne jest sprawdzenie tych miejsc, które kleszcze najczęściej wybierają na miejsce ataku – zgięć pod kolanami i w łokciach, pachwin, skóry za uszami, jeszcze możemy zrobić, aby chronić się przed atakiem kleszczy?Stosując preparaty chroniące przed ukąszeniami kleszczy warto pamiętać o ich częstej aplikacji. Jeśli unikasz tego typu produktów możesz używać wymienionych wyżej olejków eterycznych i po ich rozcieńczeniu w oleju roślinnym wcierać je w nadgarstki, skórę za uszami i inne newralgiczne miejsca. Możesz też przygotować sobie domową mieszankę olejków eterycznych, która będzie Twoją bronią w walce z kleszczami. Poza olejkami możesz dodać do niej napar z tymianku, lawendy lub masz w domu czworonoga koniecznie zadbaj o to, aby zabezpieczyć go przed ukąszeniami kleszczy zakładając np. specjalną obrożę. Po każdym spacerze sprawdzaj, czy pies nie nosi na sobie kleszczy, które mogą nie tylko zrobić mu krzywdę, ale też rozejść się po celu zmniejszenia ryzyko zachorowania na kleszczowe zapalenie mózgu pomyśl o szczepionce, którą podaje się w trzech dawkach i która zapobiega tej nieprzyjemnej że nic nie zapewni Ci tak skutecznej ochrony przed kleszczami jak Twoja ostrożność i stosowanie wszystkich dostępnych i polecanych metod minimalizujących ryzyko ataku kleszczy. I chociaż nigdy nie będzie to ochrona 100%, warto o nią dbać, a zagrożeń związanych z ukąszeniami kleszczy absolutnie nie należy lekceważyć.
Jeśli wybierasz się na spacer do któregoś z tych miejsc, pamiętaj o odpowiednim zabezpieczeniu się przed kleszczami: Załóż ubranie ochraniające całe ciało, w jasnych, ale nie jaskrawych kolorach. Zastosuj preparaty odstraszające kleszcze . Po powrocie ze spaceru dokładnie obejrzyj skórę całego ciała, także na głowie.
Od kilku lat w związku ze zmianami klimatu kleszcze są zagrożeniem niemal przez cały rok. W Polsce żyje 19 gatunków kleszczy, ale na ludziach najczęściej spotykane są dwa. Jak się przed nimi skutecznie chronić? Ludzi atakują te gatunki kleszczy, które aktywnie szukają żywiciela w środowisku, czyli wychodzą na trawę i czekają, aż ktoś przejdzie. Pozostałe gatunki są mocno związane ze swoimi głównymi żywicielami. Na przykład obrzeżek gołębi żyje w gniazdach gołębi, a kleszcz jeżowy w norach jeży. Bardzo rzadko zdarza się tym kleszczom zawędrować na inne zwierzęta, w tym na człowieka. Jednak każdy kleszcz może być nosicielem wirusa kleszczowego zapalenia mózgu i bakterii boreliozy. Kleszcze. Gdzie atakują? Najczęściej kleszcze żyją na granicy pola i lasu. Szczególnie lubią miejsca, które upodobały sobie jelenie, ale można je znaleźć wszędzie tam, gdzie jest kawałek ziemi porośniętej roślinnością – na trawniku pod domem czy nawet na pasie zieleni przedzielającym jezdnie. – Kleszcze potrzebują zwierząt, których krew niezbędna jest im do wzrostu, a samicom do produkcji jaj. Są zatem wszędzie tam, gdzie żyją lisy, dziki, jeże, gryzonie. Przenoszą je także ptaki, często szpaki i kosy – mówi dr Anna Wierzbicka, biolożka z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Wbrew temu co się powszechnie uważa, kleszcze nie spadają z drzew. One bytują w nisko rosnących roślinach, często na krzewinkach jagód. Wchodzą na łydki i stamtąd wędrują wyżej. Wybierają miejsca, gdzie jest cienka skóra – pod kolanem, w zagłębieniu łokcia, w pachwinach, czy za uszami. Kleszcze można spotkać na wszystkich kontynentach, także na pustyniach Afryki. – Są bardziej niebezpieczne niż nasze rodzime kleszcze, bo przenoszą choroby, na które nie jesteśmy uodpornieni i nasi lekarze też nie do końca potrafię je diagnozować – mówi dr Wierzbicka. Kleszczy jest coraz więcej Od kilku lat w związku ze zmianą klimatu kleszcze są zagrożeniem niemal przez cały rok. – Dawniej latem pojawiały się nimfy, a jesienią dorosłe osobniki, ale teraz rozwój tych pajęczaków przyspieszył i cykle życiowe się wymieszały. Nimfy i dorosłe roztocze owady, które nas atakują, można spotkać przez cały rok. Tylko larwom jest się ciężko wbić w naszą skórę, więc rzadko można je spotkać na człowieku. Najczęściej, w 70-80 proc. w zależności od badań, na ludziach pasożytują limfy, te półtora milimetrowe stworzenia – mówi dr Wierzbicka. Nimfa wygląda tak samo jak pajęczak dorosły. Różni się tylko wielkością. Kleszcze stają aktywne, gdy temperatura powietrza wynosi 5-7 stopni C, ale są gatunki, które szukają żywiciela jak tylko temperatura wzrośnie powyżej 0 stopni C. W niskich temperaturach są jeszcze ospałe. Zimą też rzadziej jesteśmy atakowani, bo mamy jesteśmy ubrani od stóp do głów, mamy długie spodnie i pajęczaki mają ograniczone możliwości wkręcenia wbicia się w naszą skórę. Dopiero gdy robi się cieplej, nabierają wigoru. – Najbardziej aktywne są wtedy, gdy temperatura wynosi 20-dwadzieścia kilka stopi, ale bardzo istotna jest też wilgotność powietrza. Aktywne są wtedy, gdy wynosi ona 70-80 proc. Gdy jest gorąco i sucho, to kleszcze śpią – mówi dr Wierzbicka. Większa wilgotność powietrza jest rano i wieczorem. Dlatego też o tych porach dniach najłatwiej jest złapać kleszcza. – Jeśli w środku dnia wiosną i latem świeci słońce, pajęczaki są mniej aktywne, ale gdy będzie niebo zachmurzone i będzie wilgotno, to groźne są cały dzień – mówi dr Wierzbicka. Podczas ciepłych i wilgotnych nocy można kleszcza złapać, siedząc na tarasie czy spacerując w świetle księżyca. – Bywają wtedy także aktywne, ponieważ nie mają oczu. Światło nie jest zatem czynnikiem który pobudza je do działania, tak jak to jest u owadów – mówi dr Wierzbicka. Kogo atakują kleszcze? Z badania dr Wierzbickiej wynika, że kleszcze nieco częściej atakują kobiety niż mężczyzn. Ale teoria ta nie została potwierdzona przez innych naukowców. – Na razie jest więc tylko pewien trop. Wiemy jednak, że pajęczaki reagują na dwutlenek węgla i temperaturę ciała, a podczas miesiączki lub w ciąży kobiety mają podwyższoną temperaturę ciała, wtedy zapewne stają się bardziej atrakcyjne dla kleszczy niż mężczyźni – mówi dr Wierzbicka. Lepszym kąskiem dla pajęczaka będzie starsza pani z pieskiem niż biegaczka. – Pies będzie aktywował kleszcze, a na osobie, która wolno idzie, jeśli kleszcze wejdzie, to już nie spadnie. Biegaczka jest w ruchu. Gdy kleszcze dostaną się na jej nogi, to zostaną zrzucone. Z naszego badania wynika, że najwięcej kleszczy łapali ludzie podczas spokojnego spaceru, typowego podczas zbierania grzybów czy jagód, a szybki marsz powodował, że dużo mniej kleszczy było w stanie się przyczepić – mówi dr Wierzbicka. Nie jest łatwo ochronić się przed kleszczami w upalne dni. W pełni zabezpiecza przed nimi jedynie szczelny ubiór. – Spośród preparatów odstraszających udowodnione działanie ma jedynie geranium. Na innych wyciągach roślinnych bym nie polegała. Z substancji syntetycznych najskuteczniejszy jest DEET – mówi dr Wierzbicka i radzi, aby preparaty stosować na ubranie, a nie na skórę, bo mogą ją podrażnić. Skuteczna może się też okazać specjalna obroża przeciwkleszczowa, którą zakłada się psom. Leśnicy tną ją na kawałki i wkładają w ubranie terenowe. Podobno skutecznie odstrasza to kleszcze. Co zrobić, kiedy mamy kleszcza? Trzeba go jak najszybciej wyciągnąć. – Najlepiej sprawdzają się tanie przedmioty: zwykła pęseta albo karta do wyciągania kleszczy kupiona w sklepie zoologicznym – mówi dr Wierzbicka. Jeżeli wyciągniemy pajęczaka szybko, to nie zostaniemy niczym zakażeni. Kleszcza łapiemy za ryjek, którym wbił się w naszą skórę, i szybko wyciągamy. – Nie należy kręcić kleszczem ani chwytać za odwłok, nie smarujemy go kremem, tłuszczem ani alkoholem. Każda forma drażnienia może wywołać wymioty, a wtedy do naszego organizmu dostaną się bakterie i wirusy, które w kleszczu się znajdują – mówi dr Wierzbicka. Groźne jest też rozerwanie kleszcza, bo wtedy do naszego organizmu mogą się dostać jego płyny ustrojowe. Co jakiś czas ktoś chce zarobić na strachu ludzi. – Kilka lat temu pokutował mit o potrzebie wykręcania kleszcza odpowiednią kleszczołapką i filmik w Internecie, który pokazuje, że aparat gębowy kleszcza wygląda jak spiralka do malowania rzęs. Nie wykręcamy, tylko szybkim ruchem wyciągamy kleszcza – mówi dr Wierzbicka. Zamrażanie kleszczy czy smarowanie ich olejkiem miętowym to także nie są dobre pomysły. Jeśli wyjmiemy kleszcza tak, że w skórze zostanie ryjek, to go zostawmy. Nie jest on groźny, bo to zwykły chitynowy element. A gdy będziemy próbować go wyjąć, może dojść do infekcji. Wystarczy to miejsce zdezynfekować. Kilka lat temu ludzie zanosili do laboratoriów wyciągnięte kleszcze, aby tam sprawdzono, jakie wirusy i bakterie w nich żyły. Takie postępowanie promowały prywatne laboratoria. Co ciekawe, wspomniane badanie jeszcze do niedawna kosztowało 500 zł. Wykrywano trzydzieści pasożytów, odpowiedzialnych za choroby, z których większość nie występuje w Europie. I nic to nie dawało. – Nawet wykrycie w nim jakiś patogenów nie oznacza, że zachorujemy. Sprawny układ odpornościowy jest w stanie obronić się przed wirusem czy bakterią. Lekarze mają przecież leczyć chorobę, a nie prawdopodobieństwo jej wystąpienia. Ponadto trzeba umieć odpowiednio zakonserwować wyjętego kleszcza. Nie jest dobrym pomysłem włożenie go do koperty i wysłanie do laboratorium. Nie będzie szansy wyciągnąć z niego ani bakterii, ani wirusa. Inaczej zabezpiecza się kleszcza, jeśli chcemy szukać w jego organizmie bakterii, a inaczej, gdy szukamy wirusa – mówi dr Wierzbicka. Czym zakażają kleszcze? Łatwiej jest się zarazić kleszczowym zapaleniem mózgu niż boreliozą. Wynika to z tego, że wirus przebywa w innym miejscu kleszcza niż bakteria. – Wirusy kleszczowego zapalenia mózgu tkwią w śliniankach pajęczaka. W momencie, kiedy kleszcz wbija się w nowego żywiciela i wpuszcza w niego ślinę, w której znajdują się związki przeciwbólowe i przeciwkrzepliwe, to może nam przekazać wirusy kleszczowego zapalenia mózgu. Natomiast bakteria boreliozy śpi w uchyłkach jelita kleszcza. Ze względu na sposób w jaki kleszcze żerują, bakteria potrzebuje czasu, aby się obudzić i aby zawędrować z układu pokarmowego kleszcza do ciała żywiciela. Szybkie wyciągnięcie kleszcza chroni nas przed boreliozą, ale nie przed kleszczowym zapaleniem mózgu. Dlatego tak ważne są szczepienia przeciwko kleszczowego zapalenia mózgu – mówi dr Wierzbicka. Nie jest prawdą, że we wschodnich rejonach Polski jest więcej kleszczy, które przenoszą wirus kleszczowego zapalenia mózgu niż w pozostałych obszarach naszego kraju oraz że tam łatwiej zarazić się wirusem tej choroby. – To dawne przekonanie, że na wschodzie jest niebezpiecznie, a na zachodzie wirusy nam nie grożą, już się nie sprawdza. Dostępne dane na temat występowania kleszczy są stare i niepewne. Od lat mało wykonuje się takich badań. Są one bardzo drogie i trudne. Wiadomo jedynie, że osoby, u których stwierdzono kleszczowe zapalenie mózgu, przebywały w lasach i parkach całej Polski. Dużo jest takich pacjentów na Śląsku – mówi dr Wierzbicka.
Jak się chronić przed kleszczami? Ministerstwo Zdrowia przypomina Przed wędrówką do miejsc, w których występują kleszcze, warto zadbać o odpowiednie zabezpieczenie - w tym odpowiedni ubiór.
Pomimo faktu, że pokłucie przez kleszcza zwykle jest całkowicie bezbolesne, a sprawca wyjątkowo mały, konsekwencje przenoszonych przez niego chorób mogą długotrwale wpłynąć na nasze życie. Przewlekłe zmęczenie, problemy ze snem, porażenia nerwów utrudniające poruszanie – to tylko niektóre z nieprzyjemnych konsekwencji chorób odkleszczowych. Kleszcze przenoszą różne drobnoustroje wywołujące choroby, w tym wirusy, takie jak wirus KZM, a także bakterie wywołujące boreliozę. Współczesne zdobycze medycyny są tylko częściowo skuteczne przeciwko obu tym chorobom. W przypadku KZM leczenie nie ma żadnego zastosowania po wystąpieniu choroby, ale dostępne są skuteczne szczepionki, aby temu zapobiec. W przypadku boreliozy jest dokładnie odwrotnie: Chorobę można skutecznie leczyć antybiotykami, ale obecnie nie istnieje zatwierdzona szczepionka umożliwiająca zapobieżenie zachorowaniu. Jeśli chcesz się zabezpieczyć, powinieneś unikać pokłucia przez kleszcza tam, gdzie to możliwe. Dzięki naszym pomocnym wskazówkom, dowiesz się jak. Kleszcze mimo, że są ślepe, świetnie radzą sobie podczas polowania, wyczuwając drgania i zbliżający się ciepły kształt pełen krwi – człowieka, który może być jego przyszłym posiłkiem. "Nie ma leku który pozwala wyleczyć KZM. Można jedynie łagodzić jej objawy i pomóc przetrwać jej ostry przebieg" Prof. Joanna Zajkowska Otoczenie, pogoda i rodzaj aktywności, to tylko kilka z czynników wpływających na zagrożenie ze strony kleszczy, a co za tym idzie – ryzyko zarażenia chorobami odkleszczowymi. To ryzyko możemy zmniejszyć, jeżeli na co dzień będziemy pamiętać i przestrzegać kilku podstawowych zasad: 1 Unikaj przebywania w wysokiej trawie lub zaroślach – nie tylko w lesie, ale również na łąkach, a także w miejskich parkach Kleszcze czują się szczególnie dobrze w leśnym listowiu, ponieważ temperatury są tam umiarkowane nawet w zimie, a wilgotność jest wysoka. Długie źdźbła trawy na niekoszonych łąkach, przy ścieżkach i na brzegach rzek oraz lasy, są chętnie wykorzystywane przez kleszcze do poszukiwania potencjalnego żywiciela. 2 Noś ubrania z długimi rękawami Możesz na przykład włożyć nogawki do skarpetek. Kleszcze wspinają się nie wyżej niż na wysokość 1,5 metra, więc wolą przylgnąć do nogawek spodni. Kalosze są również dobrym zabezpieczeniem. 3 Wybieraj jasne ubrania Kleszcze łatwiej zauważyć na jasnych ubraniach. Jeśli zauważysz je wcześniej, możesz zdążyć je usunąć przed pokłuciem. 4 Nakładaj na skórę środek odstraszający insekty Nie tylko utrzymuje uciążliwe komary z daleka, ale w pewnym stopniu również odstrasza kleszcze. 5 Obejrzyj całe ciało w poszukiwaniu kleszczy po pobycie na łonie natury Kleszcze są wyjątkowo małe i spędzają czas na przemieszczaniu się po ciele i ubraniu, zanim znajdą odpowiednie miejsce do ukłucia i zaczną ssać krew. Wolą ciepłe i cienkie miejsca na skórze. Z tego powodu należy zwrócić szczególną uwagę na zagłębienie pod kolanem, wokół brzucha i piersi, a także w pachwinie. U dzieci należy dokładnie sprawdzić głowę, linię włosów i szyję. 6 Zaszczep się przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu Warto pomyśleć o szczepieniu przeciw KZM, które jest zalecane osobom mieszkającym lub podróżującym do miejsc o podwyższonym ryzyku występowania wirusa KZM oraz do osób spędzających czas wolny poza miastem. Ryzyko zachorowania wynika z przebywania w danym regionie, gdzie w środowisku żyją kleszcze zakażone wirusem kleszczowego zapalenia mózgu. Mimo wszelkich środków ostrożności, nigdy nie jesteśmy w 100% pewni, że unikniemy pokłucia przez kleszcze. Oprócz wyżej wymienionych środków, szczepienia to kolejna możliwa metoda zapobiegania ciężkiej chorobie, jaką jest kleszczowe zapalenie mózgu. Jak ochronić się przed kleszczami podczas biegania Bieganie jest jednym z najpopularniejszych sportów uprawianych na świeżym powietrzu. Nic dziwnego, ponieważ nie trzeba wiele... Jak chronić siebie i psa podczas spacerów? Właściciele psów zazwyczaj wybierają parki, łąki i lasy na cel wędrówek ze swoimi czworonożnymi przyjaciółmi. Tak się składa, że kleszcze... Szczepienia przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu Kleszczowe zapalenie mózgu to choroba o poważnych powikłaniach... Jak chronić siebie i bliskich Kleszcze przenoszą groźne choroby, które mogą długotrwale wpłynąć na nasze życie. Dowiedz się, jak zabezpieczyć siebie i bliskich przed kleszczami… Jak dbać o zdrowie najmłodszych Stan zapalny oraz powikłania związane z KZM mogą negatywnie wpłynąć na rozwój mózgu najmłodszych. Jak zapewnić podopiecznym bezpieczny… Jak chronić się w ogrodzie? Bóle głowy, wysoka gorączka oraz trwałe upośledzenie sprawności – to tylko niektóre z nieprzyjemnych konsekwencji pokłucia kleszcza. Pomimo faktu, że pokłucie kleszcza... Kleszcze aktywne nawet cały rok. Zima to dobry czas na szczepienie przeciwko KZM W Polsce sezon kleszczowy z reguły zaczyna się wiosną, a kończy późną jesienią. Dlatego wiele osób sądzi, że kleszcze zimą nie stanowią zagrożenia... Kleszcze w miastach Kleszcze są niezwykle wytrzymałymi stworzeniami – radzą sobie ze zmiennymi warunkami środowiska takimi jak skoki temperatur czy niektóre zmiany... Rozpoczął się sezon kleszczy Wiosna, dłuższe dni, więcej słońca – to wszystko sprawia, że jeszcze chętniej wychodzimy na spacer. W końcu można urozmaicić poranki pracami w ogródku... Wiosna! Uwaga na kleszcze! Jeśli ktoś ma nadzieję, że kilkunastostopniowe mrozy i obfite opady śniegu, jakie nawiedziły Polskę tej zimy zmniejszyły zagrożenie inwazją kleszczy, to spieszymy z zapewnieniem, że nie. Dzieci są znacznie bardziej narażone przez swoją ruchliwość na pokłucie przez kleszcze. Jednak mimo łagodniejszego przebiegu choroby u dzieci, skutki mogą być długotrwałe ze względu na rozwijający się jeszcze układ nerwowy. Latem dzieci lubią biegać i bawić się na polach oraz w lasach, a także budować domki na drzewie w ogrodzie. Nawet place zabaw nie są wolne od kleszczy, szczególnie w pobliżu natury. Szczepienie dzieci może chronić je przed KZM, przy czym jest dobrze tolerowane oraz dostępne w wieku od 1 roku życia i starszych. Kleszcze lubią miękkie, cieńsze i dobrze ukrwione obszary skóry. Można znaleźć je w dowolnym miejscu na ciele, jednak szczególnie lubią dwa punkty, które są narażone na ugryzienie obszary narażone na ugryzienie kleszczaW odróżnieniu od komarów kleszcze potrzebują o wiele więcej krwi. W skrajnych przypadkach pozostają przytwierdzone do swojego żywiciela (człowieka lub zwierzęcia) do 15 dni, żywiąc się ich też zwykle szukają miękkiego i ciepłego miejsca na ciele swojej ofiary, takiego jak pachy lub okolice ludzkich genitaliów, aby się mocno przyczepić. Gdy kleszcz jest już przytwierdzony, okazjonalne drapanie lub pocieranie miejsca, w którym się znajduje, nie robi mu żadnej krzywdy. Pachwiny, pośladki, pachy i wnętrze ramion. Ponadprzeciętna częstotliwość ukłuć u dorosłych i dzieci. Głowa i szyja dziecka są miejscami, które kleszcz atakuje najczęściej, podczas gdy u dorosłych stwierdza się bardzo niewiele pokłuć w tym obszarze. Zagłębienie pod kolanem. U dorosłych i dzieci ukłucia kleszczowe w tym miejscu są równie częste. Uwaga: Mimo, iż miejsca na ciele, które są najbardziej narażone na pokłucie przez kleszcza to szyja oraz zagłębienie stawu kolanowego, to jednak kleszcze mogą wystąpić w dowolnym miejscu na ciele. Po spędzeniu czasu na łonie natury, należy dokładnie obejrzeć całe ciało. Ukłucia przez kleszcza nie wolno bagatelizować, mogą one zaatakować człowieka o każdej porze dnia, zarówno w godzinach porannych, jak i popołudniowych. Czy zagrażają Ci kleszcze? Zobacz, czy jesteś w grupie ryzyka zakażenia się kleszczowym zapaleniem mózgu. Zrób test
Tomasz Drwal: Jak się zabezpieczyć przed kleszczami?. Tomasz Drwal · Original audio
Przed roznoszącymi choroby kleszczami warto zabezpieczyć siebie i swoje zwierzęta, nawet idąc na spacer do warszawskich Łazienek - przekonują eksperci. Kleszcze na nas polują - mówi dr Aleksandra Gliniewicz z PZH. Te pajęczaki reagują na dwutlenek węgla, kwas mlekowy, kwas masłowy, amoniak, ciepło, cień i wibracje. Kleszcz szuka delikatnych miejsc - pod kolanem czy za uszami. Wracając z terenu, na którym występują kleszcze warto dokładnie obejrzeć skórę. Przed upływem 12 godzin zakażenie nam nie grozi - im później po tym terminie, tym większe ryzyko - wyjaśnia prof. Stanisława Tylewska-Wierzbanowska z PZH. - 20 żyjących w Polsce gatunków kleszczy przenosi kleszczowe zapalenie mózgu, boreliozę, bartonellozę, anaplazmozę, babeszjozę - a w roku 2011 odnotowano pierwsze dwa przypadki riketsjozy. Nie wszystkie kleszcze roznoszą choroby, ale nigdy nie wiadomo, czy nie ugryzł nas zakażony osobnik. Na razie można się zaszczepić tylko przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu, które mogą przenosić wszystkie postacie rozwojowe kleszczy - od osobników dorosłych po nimfy i niemal niewidoczne larwy. Zaszczepienie się zimą albo wczesną wiosną zapewni ochronę już od początku aktywności kleszczy (od kwietnia do października) - mówi prof. Włodzimierz Gut z Zakładu Wirusologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego. Objawy zapalenia mózgu pojawiają się w ciągu dwóch tygodni i przypominają grypę. W 70-80 proc. przypadków zostaje ona zahamowana w tej pierwszej fazie. U reszty zakażonych osób wirusy przedostają się do centralnego układu nerwowego, gdzie mogą wywołać zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub mózgu. Niebezpieczną chorobą jest też borelioza, której charakterystycznym objawem jest stopniowo rozszerzające się zaczerwienienie - ale objaw ten nie zawsze występuje. Na szczęście boreliozę można wyleczyć antybiotykiem. Z kolei kleszczowa limfadenopatia, zwana TIBOLA może dawać objawy podobne do choroby nowotworowej (powiększenie węzłów chłonnych). Eksperci szacują, że na terenie kraju 10-15 proc. kleszczy może być zarażonych chorobotwórczymi mikrobami, zwłaszcza w województwach podlaskim i warmińsko-mazurskim oraz w niektórych częściach mazowieckiego, opolskiego i dolnośląskiego. Dobrze chronią przed kleszczami długie rękawy, spodnie, skarpety, buty zakrywające stopę. Niektóre firmy produkują odzież impregnowaną substancjami odstraszającymi - zwłaszcza permetryną - mówiła dr Gliniewicz. Na rynku pojawiła się permetryna w sprayu, która pozwala nadać zwykłym ubraniom właściwości odstraszające kleszcze. Jeśli kleszcz jednak się przyczepi, nie należy stosować smarowania tłuszczem czy przypalania - lepiej chwycić go plastikową pęsetką, podważyć i wyciągnąć lub odessać specjalnym przyrządem - radzi prof. Stanisława Tylewska-Wierzbanowska. Także psy i koty narażone są na choroby przenoszone przez kleszcze, zwłaszcza powodowaną przez pasożyty babeszjozę - mówi Katarzyna Trojanowska, lekarz weterynarii. Objawy tej choroby to wysoka gorączka, blade, zażółcone śluzówki oraz ciemna barwa moczu, przypominająca herbatę. Jeśli szybko nie zostanie podjęte leczenie, zwierzę może nie przeżyć. Rozwiązaniem może być stosowanie odstraszających kropli aplikowanych na skórę (raz na 4 tygodnie) lub obroży z repelentami. Trzeba jednak pamiętać, że w przypadku kotów permetryna może być szkodliwa. Ponadto na niektóre środki, na przykład fipronil - kleszcze już się uodporniły. PAP - Nauka w Polsce Tworzymy dla Ciebie Tu możesz nas wesprzeć.
Jak najlepiej uchronić się przed kleszczami? Na rynku znaleźć można wiele preparatów na kleszcze, jednak nie jest to jedyne rozwiązanie. Poniżej znajdziesz pięć domowych sposobów na odstraszenie kleszczy. 1. Odpowiednie ubranie. Wybierając się do lasu lub parku, należy zadbać o odpowiednie ubranie.
Spraye na kleszcze, obroże antykleszczowe, tabletki przeciwkleszczowe, a może ultradźwięki na kleszcze? Sposobów ochrony kotów przed kleszczami jest kilka, który więc wybrać? Przeczytaj jakie zalety i wady mają poszczególne dlaczego warto chronić koty przed kleszczami i jakiego sposobu najlepiej użyć. Jakie są plusy i minusy najpopularniejszych sposobów ochrony przeciwkleszczowej kotów. Jak zabezpieczyć kota przed kleszczami? 1. Obroża owadobójcza dla kota To zdecydowany faworyt w ochronie kotów (i psów) przed kleszczami. Dodatkowo najczęściej chroni też przed innymi pasożytami np. pchłami. Zdecydowanym faworytem wśród tego typu produktów od lat jest BAYER FORESTO, ale warto też zwrócić uwagę na inne tego typu obroże. Jakie są zalety? Przede wszystkim bardzo wysoka skuteczność i długi okres działania – nawet to 7 miesięcy. Dzięki temu wystarczy raz na sezon pamiętać o zakupie obroży. Dodatkowo w większości przypadków obroża jest wodoodporna – co oznacza, że jest skuteczna nawet wtedy, kiedy kot zmoknie czy zostanie wykąpany. Wadą tego rozwiązania może być stosunkowo wysoka cena, ale pamiętajmy, że jest to zakup jednorazowy. Rozwiązanie to jest polecane w przypadku kotów wychodzących, które narażone są na atak pasożytów. Warto jednak w takim przypadku upewnić się, czy obroża posiada system zabezpieczający kota przed przypadkowym zaczepieniem się o przeszkodę np. gałąź drzewa czy płot. Bezpieczna obroża powinna się w takim przypadku samoczynnie poluzować. Drugim minusem jest fakt, że kot ją może zgubić, samodzielnie ściągać lub się udusić, jeżeli system odpinania samoczynnego zawiedzie. 3. Krople typu spot-on na kleszcze dla kota Kolejnym sposobem do walki z kleszczami są krople, którymi zakrapia się co kilka tygodni kark kota. Rozwiązanie równie skuteczne jak powyższe, ale trzeba pamiętać o regularności. O ile w przypadku obroży istnieje ryzyko, że kot ją zgubi – krople dają 100% gwarancję ochrony. Przy czym należy pamiętać, że zmoknięcie lub kąpiel kota niwelują ich działanie. 4. Spray na kleszcze dla kota To jedno z najmniej popularnych rozwiązań, ale warto je znać. Spray na kleszcze kota pozwala rozpylić na sierści kota preparat owadobójczy, który odstraszy kleszcze, pchły i inne pasożyty np. meszki, osy czy komary – w zależności od substancji zawartej w sprayu. Działanie preparatu może wynosić od kilku godzin do nawet kilku tygodni. Rozwiązanie to jest szczególnie polecane w przypadku kotów niewychodzących, jeżeli zależy nam na okazjonalnej ochronie np. podczas wystawy czy wyjazdu do weterynarza. Spray na kleszcze dla kota można też zastosować do ochrony ogrodu przed kleszczami – opryskując nim regularnie rośliny. Koniecznie tylko sprawdź, który preparat się do tego nadaje! 5. Tabletki na kleszcze – nie dla kota O ile tabletki są popularną ochroną psa przed kleszczami to w tej chwili nie ma w sprzedaży tabletek tylko dla kotów! Te, które są podawane kotom, w istocie są adresowane do małych psów. Dlatego jeżeli już zamierzamy korzystać z tej metody ochrony kota – koniecznie skonsultujmy to z weterynarzem, który będzie w stanie określić czy dany preparat nadaje się dla naszego kota. Minusem tego rozwiązania jest obciążenie wątroby i układu pokarmowego, oraz konieczność podawania kotu tabletki – a jak wiemy z doświadczenia – bywa to wyzwaniem. Zobacz tabletki na kleszcze u kota 6. Ultradźwięki na kleszcze dla kota Dlaczego warto chronić kota przed kleszczami? Kleszcz u kota może wywołać anaplazmozę, hemobartonellozę, erlichiozę. Borelioza – która jest zagrożeniem dla człowieka - u kota nie jest często diagnozowana, głównie przez bardzo ciężkie rozpoznanie tej jednostki chorobowej i jej sprzeczne objawy. Głównymi objawami chorób, jakimi może się zarazić kot od kleszcza są brak apetytu, senność, biegunka czy anemia. Jednak są to bardzo rzadkie przypadki. Za to kot, który nie jest zabezpieczony, może przynieść na futerku kleszcze, które są ogromnym zagrożeniem dla ludzi i psów. Czy trzeba chronić kota niewychodzącego? W zasadzie ryzyko złapania jakiegokolwiek pasożyta przez kota niewychodzącego jest minimalne. Dlatego stała, bezwzględna ochrona dotyczy głównie kotów wychodzących, ale należy mieć na uwadze, że w tym przypadku wychodzenie nawet na teren ogrodu czy balkon może nieść za sobą ryzyko. Ochrona kota niewychodzącego nie jest więc obowiązkowa, ale zalecana. I pamiętajmy, że to my czy pies możemy przenieść do domu kleszcza. Wracając ze spaceru obowiązkowe jest więc dokładne sprawdzania siebie i psa!
Im dłużej insekt może się pożywiać, tym większe prawdopodobieństwo zarażenia patogenami. Jak szybko wyjąć kleszcza? Warto zawsze mieć przy sobie urządzenie do usuwania kleszczy, które umożliwia szybkie usunięcie pasożyta, gdziekolwiek się przebywa, a także gazik (nasaczoną chusteczkę) do dezynfekcji skóry.
Kleszcze - niepozorne pajęczaki, pasożytujące na kręgowcach, są drugimi po komarach przenosicielami groźnych chorób zakaźnych. W aptekach jest szereg preparatów, które skutecznie chronią przed „złapaniem” kleszcza, o czym mówi mgr farmacji Izabela Baj. Najlepszym sposobem zabezpieczenia się przed kleszczami, oprócz szczepienia przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu, jest stosowanie repelentów, czyli środków odstraszających kleszcze i komary. Ulubionym siedliskiem żerowania tych niewielkich pajęczaków są mocno zacienione i wilgotne miejsca. Można je spotkać zarówno w lasach liściastych, mieszanych, na łąkach, nad stawem czy rzeką. Coraz częściej kleszcze widywane są również w miejskich parkach, na trawnikach przed blokami czy w przydomowych ogródkach. Ciepłe zimy sprawiły, że ich okres żerowania stał się trudny do przewidzenia. Zdarza się, że kleszcze zaczynają inwazję już w styczniu i są aktywne do późnej jesieni. Jakie choroby mogą przenosić kleszcze Jak przypomina Izabela Baj, kleszcze przenoszą szereg chorób zakaźnych, spośród których najgroźniejsze są trzy: Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) — choroba wywoływana przez wirus KZM, objawiająca się zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, zapaleniem mózgu lub jednym i drugim. KZM rozwija się bardzo szybko i może wymagać długotrwałego leczenia i rehabilitacji. Niestety, nie ma leku, który zwalczałby przyczynę choroby, można jedynie leczyć ją objawowo. Przed KZM można się zabezpieczyć poprzez profilaktyczne szczepienie. Borelioza — znana także jako choroba z Lyme; najczęściej rozpoznawana choroba przenoszona przez kleszcze. Wywołuje ją bakteria Borrelia burgdorferi, która może zaatakować skórę, układ nerwowy, stawy, serce, narząd wzroku. Wczesnym objawem choroby może być rumień, najczęściej pojawiający się wokół miejsca wkłucia kleszcza. Pacjent może też obserwować niespecyficzne objawy, takie jak przy przeziębieniu: osłabienie, bóle stawów. Chorobę we wczesnym stadium można dosyć szybko wyleczyć antybiotykami. Im później zostanie wykryta, tym dłużej trwa leczenie, może również wymagać zastosowania kilku różnych antybiotyków. Obecnie nie ma szczepionki, która chroniłaby przed boreliozą, ale trwają badania nad jej opracowaniem. Babeszjoza — wywołują ją pierwotniaki z rodzaju Babesia, które namnażają się w krwinkach czerwonych, prowadząc do ich rozpadu. Choroba może powodować uszkodzenie narządów wewnętrznych: wątroby, śledziony, nerek i ośrodkowego układu nerwowego. Atakuje głównie psy, ale zdarza się też u ludzi. Postępowanie opiera się na antybiotykoterapii oraz leczeniu przeciwpierwotniakowym. Skuteczne odstraszacze kleszczy Według Izabeli Baj, najlepszym sposobem zabezpieczenia się przed kleszczami, oprócz szczepienia przeciwko KZM, jest stosowanie repelentów, czyli środków odstraszających kleszcze i komary. – Na rynku jest sporo repelentów, ponieważ jednak nie każdy preparat może być stosowany przez wszystkich, przed ich zakupem warto skorzystać z porady farmaceuty — uprzedza. Repelenty najogólniej można podzielić na dwie kategorie, w zależności od ich pochodzenia. Pierwszą tworzą repelenty chemiczne, do których zaliczamy wszystkie środki w formie sprayów, płynów, mleczek o różnym stopniu toksyczności, drugą — repelenty naturalne na bazie olejków eterycznych. Repelenty chemiczne – Najbardziej skuteczne są repelenty zawierające roztwory DEET. Stanowią one całą gamę produktów, występujących najczęściej w formie aerozoli, płynów rozpylanych na skórę lub odzież. Są one bezpieczne, jeśli będą stosowane zgodnie z instrukcją. Z uwagi na ich skład chemiczny nie należy ich rozpylać bezpośrednio na skórę twarzy. Preparat podajemy na dłonie, z których dopiero nanosimy płyn na twarz. Spryskując twarz aerozolem, narażamy się na wdychanie zbyt dużej ilości szkodliwych substancji, jak również podrażnienie skóry — zaznacza Izabela Baj. Preparaty te występują w różnych stężeniach DEET, od 9,5 proc. do nawet 50 proc. -Preparaty o stężeniu 9,5 proc. są dopuszczone do stosowania od drugiego roku życia, 25 proc. — dla dorosłych i dzieci powyżej trzech lat. Stężenie 50 proc. jest przeznaczone tylko dla dorosłych — wyjaśnia farmaceutka. Kolejne repelenty o dużej skuteczności to preparaty z ikarydyną. - Występują one również w różnych stężeniach, w zależności od producenta. Najczęściej jest to 20 proc., dawka bezpieczna dla dzieci od 2. roku życia — zaznacza Baj. — Ważne, by nie stosować w tym samym czasie preparatów zawierających ikarydynę i DEET, ponieważ powstaje wówczas toksyczny dla człowieka związek chemiczny. Ekspertka wskazuje też na trzecią grupę repelentów z substancją aktywną IR 3535. - Te repelenty działają słabiej i trochę krócej, jednak ich atutem jest wysoki profil bezpieczeństwa. Jeżeli ktoś nie zamierza łowić ryb w stawie przez całą noc czy też nie wybiera się w tropiki tylko na zwykłą wycieczkę do lasu, ten repelent spełni swoją rolę. Co najważniejsze, może być bezpiecznie stosowany u dzieci — dodaje. Repelenty naturalne Są to preparaty bazujące na olejkach eterycznych, takich jak eukaliptusowy, cytrusowy, goździkowy. – Trudno jednoznacznie określić skuteczność tych produktów, zwłaszcza tych zawartych w plasterkach lub gumkach do włosów. Badania wskazują, że ich skuteczność jest niższa w porównaniu do repelentów chemicznych. Zalecane są osobom uczulonym, które nie mogą stosować repelentów na bazie związków chemicznych. Same również mogą powodować alergie, najczęściej skórne. Preparaty te występują w bardzo różnych formach: do wcierania, rozpylania, jako gumki do włosów, plasterki — wylicza Izabela Baj. Dodatkowe zabezpieczenia przed kleszczami Oczywiście, wybierając się na spacer w miejsca, gdzie lubią przebywać kleszcze, należy odpowiednio się ubrać. – Zawsze na taką wycieczkę należy zakładać bluzki z długimi rękawami i długie spodnie. Dolną część garderoby — czy są to dresy, leginsy, czy dżinsy — należy wciągnąć w skarpetki, a dodatkowo założyć pełne obuwie. Dzięki temu kleszcz ma utrudniony dostęp do naszej skóry, a szansa na to, że będzie miał z nią kontakt i się wbije, spada. Zalecana jest odzież w jasnych kolorach, nie dlatego, że działa odstraszająco na kleszcze, ale dlatego, że na jasnych ubraniach łatwiej je zobaczyć i strzepnąć — mówi ekspertka. Kolejną ważną czynnością jest dokładne przejrzenie całego ciała po powrocie do domu, zwłaszcza miejsc za uszami, pod pachami, w pachwinach. Te miejsca są mniej wystawione na słońce, charakteryzują się trochę większa wilgotnością skóry i tam właśnie najchętniej wędrują kleszcze. Ważne szybkie usunięcie kleszcza. Jak to zrobić? Zastosowane działania zapobiegawcze nie chronią w 100 proc. przed wkłuciem kleszcza. Jeżeli pomimo wszystko „złapiemy” tego pajęczaka, kluczowe jest, żeby działać szybko, nie panikować i spróbować usunąć go samodzielnie. – Każda minuta jest ważna. Im dłużej kleszcz jest wbity w ciało, tym większa szansa, że przekaże nam chorobę zakaźną, której może być nosicielem — tłumaczy Izabela Baj. Kleszcza można usunąć np. za pomocą pincety albo jednego z przyrządów dostępnych w aptece, jak: kleszczołapki, lasso lub pompka podciśnieniowa. – Wybór zależy od osobistych preferencji osoby, która z przyrządu korzysta. Osoby, które często łapią kleszcze, same wiedzą, w jaki sposób im się najłatwiej kleszcze wyjmuje i mają swój ulubiony przyrząd — podkreśla magister farmacji. Wszystkie z wymienionych przyrządów są proste w obsłudze i pozwalają w łatwy sposób usunąć intruza. Kiedy kleszcz zostanie usunięty, miejsce po wkłuciu należy zdezynfekować preparatem z oktenidyną, preparatem na bazie alkoholu lub wodą utlenioną. Przez najbliższe kilka tygodni należy obserwować, czy w okolicy ukąszenia nie pojawił się rumień. Jego wystąpienie może wskazywać na zakażenie boreliozą. W takim wypadku trzeba jak najszybciej skontaktować się z lekarzem, który zleci terapię antybiotykiem, najczęściej doksycykliną, i zdecyduje o wykonaniu testu na przeciwciała w kierunku boreliozy. Jak łagodzić ból po ukąszeniu kleszcza Często już po usunięciu kleszcza w miejscu wkłucia pojawia się nieprzyjemny świąd i lekki obrzęk. Na szczęście są na nie sposoby. – Przy wszystkich ukąszeniach, czy to przez komara, czy przez kleszcza najszybciej ulgę przynoszą preparaty z maleinianem dimetyndenu. Ta substancja aktywna ma działanie antyhistaminowe, dzięki czemu łagodzi obrzęk i redukuje swędzenie — wyjaśnia Baj. Dostępne są również inne hydrożele, które mogą zawierać dodatkowo, np. wyciągi roślinne, mentol itp. - Ich skuteczność jest jednak zdecydowanie mniejsza. Przede wszystkim dużo słabiej łagodzą obrzęk. Dlatego lekiem pierwszego wyboru są preparaty zawierające maleinian dimetyndenu — stwierdza farmaceutka. ZOBACZ TAKŻE: Opracowano nowy test do diagnozowania boreliozy. Pomoże szybciej wykryć chorobę? Borelioza - objawy, diagnostyka, leczenie
- Ւеτиዥ ዥձищሴ ιч
- Иኩωսθ πефанեжыцο
Sezon żerowania kleszczy niesie ze sobą groźbę zarażenia się którąś z chorób odkleszczowych, w tym boreliozą czy kleszczowym zapaleniem mózgu. Pajęczaków z roku na rok coraz trudniej uniknąć: można je spotkać już nie tylko na łonie natury – coraz częściej pojawiają się także w dużych miastach, przydomowych ogródkach czy parkach. Najmłodsi łatwo padają ich ofiarą. Beztroskie zabawy na dworze zwiększają prawdopodobieństwo ukąszenia, zwłaszcza gdy dziecko jest w ciągłym ruchu – podwyższona temperatura ciała przyciąga pajęczaki. Ponadto delikatna skóra dziecka jest dla kleszcza barierą znacznie łatwiejszą do pokonania niż skóra dorosłego człowieka. Jak więc zadbać o bezpieczeństwo naszych najmłodszych? Repelenty na kleszcze bezpieczne dla dzieci Repelenty to środki chemiczne, które mają za zadanie odstraszać insekty i pajęczaki. W większości preparatów stosuje się DEET – substancję owadobójczą, która w wysokich stężeniach może działać niekorzystnie na zdrowie. W przypadku dorosłych nie jest ona szkodliwa, o ile nie przekracza się zalecanej dawki, dzieci do 2. roku życia powinny jej jednak bezwzględnie unikać (podobnie jak kobiety w ciąży), a młodzież do 12. roku życia używać bardzo oszczędnie. Dla maluchów odpowiednie będą spraye, których działanie odstraszające oparte jest na bezpiecznych substancjach czynnych, takich jak: IR3535 – substancja chemiczna niewykazująca działania toksycznego dla człowieka (może jedynie podrażnić oczy, dlatego trzeba uważać przy rozpylaniu). Odpowiednia dla dzieci powyżej 1. roku życia. Ikarydyna — bezpieczna dla układu nerwowego i bezzapachowa. Może być stosowana po skończonym 3. roku życia. Olejki eteryczne — np. eukaliptusowy, cytronelowy, lawendowy, miętowy czy bazyliowy. Są skuteczne, ale trzeba brać pod uwagę, że mają dość krótki czas działania, aplikacje trzeba więc co jakiś czas powtarzać. Jak każda naturalna substancja, mogą też uczulać. Zobacz repelenty odpowiednie dla dzieci: Odstraszacze ultradźwiękowe przeciw kleszczom dla dzieci Repelentów chemicznych używamy zazwyczaj wtedy, gdy wybieramy się do lasu lub parku. Stosowanie ich na co dzień może być jednak kłopotliwe. Zbyt częste nanoszenie na skórę środków chemicznych może wysuszać skórę i podrażniać ją. Odstraszacze w sprayu nie są również odpowiednie dla dzieci w każdym wieku ani dla maluchów uczulonych na któryś z ich składników. Jaka jest alternatywa? Na popularności zyskują urządzenia elektroniczne, które emitują ultradźwięki niekorzystne dla pajęczaków. Według zapewnień producentów oszukują one ich zmysły, sprawiając, że potencjalna ofiara staje się dla nich nierozpoznawalna. Niewielkich rozmiarów aparat w formie breloczka można przymocować do odzieży, plecaka, torby lub do wózka. Wytwarzane ultradźwięki są obojętne dla zdrowia ludzkiego. Bransoletki odstraszające kleszcze Są także inne sposoby na odstraszenie kleszczy bez nanoszenia substancji czynnych na skórę dziecka. Jednym z nich jest założenie mu na rączkę bransoletki antykleszczowej. Taka bransoletka stopniowo uwalnia naturalne olejki eteryczne, których te pasożyty nie tolerują. Małym dzieciom, u których istnieje ryzyko, że będą brały bransoletkę do buzi, lepiej nie zakładać jej na rączkę. Zamiast tego lepiej przywiązać do wózka czy ubranka, poza zasięgiem ich rąk. Odpowiednie ubranie Nie bez znaczenia jest także to, jak ubierzemy naszą pociechę. Wybierając się w miejsca, gdzie spotkanie z pajęczakiem jest bardziej prawdopodobne, zakładajmy dziecku jasne ubranie. Kleszcz będzie na nim widoczny, więc zdążymy go zauważyć i strzepnąć, zanim schowa się pod spód, szukając dogodnego miejsca, w które mógłby się wbić. Postawmy także na długie rękawy i nogawki. Skarpety najlepiej nałożyć na spodnie. Szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu KZM (kleszczowe zapalenie mózgu) to poważna choroba układu nerwowego. Powoduje ją flawiwirus przenoszony przez te niewielkie pajęczaki. Przed rozwojem choroby w dużym stopniu uchroni nas szczepionka. Mogą ją przyjmować zarówno dorośli, jak i dzieci po 1. roku życia. Pełny cykl szczepień trwa od pół do półtora roku. Szczepienie przeciwko KZM należy do szczepień zalecanych, nie jest jednak refundowane przez NFZ. Niestety nie istnieje jeszcze szczepionka przeciwko boreliozie. Po powrocie do domu należy dokładnie obejrzeć całe ciało dziecka. Kleszcze najchętniej wybierają miejsca ciepłe, wilgotne i osłonięte, takie jak pachy, pachwiny, miejsca za uszami i między pośladkami, zgięcia łokci i kolan, miejsca między palcami stóp. Zanim się wkłują, wędrują po ciele, szukając dogodnego dla siebie fragmentu skóry. Jeśli znajdziemy pasożytującego na skórze dziecka kleszcza, trzeba go jak najszybciej usunąć, bowiem im dłużej żeruje, tym bardziej wzrasta prawdopodobieństwo zakażenia chorobą. Jak to zrobić? Kleszcza nie wolno niczym smarować ani go zgniatać, póki jest wszczepiony w skórę. W ten sposób możemy tylko zwiększyć ryzyko zarażenia. Pasożyta usuwamy za pomocą specjalnie przeznaczonego do tego sprzętu: pęsety, lassa, haczyka lub szczypców. Staramy się to robić spokojnie, ale sprawnie, jednym pewnym ruchem, trzymając za główkę, nie za odwłok. W przypadku dzieci po 3. roku życia sprawdzi się specjalny zestaw do usuwania kleszczy. Zawiera on płyn, którym możemy zamrozić pasożyta, błyskawicznie unieszkodliwiając go jeszcze przed usunięciem. Wraz z pajęczakiem zostają wówczas zamrożone wszelkie zarazki. Miejsce wkłucia odkażamy. Nie każdy kleszcz przenosi choroby, ostrożności jednak nigdy za wiele. Przy jakichkolwiek wątpliwościach najlepiej odwiedzić lekarza pediatrę. Co robić, gdy ukąsi kleszcz? Jakie badania przeprowadzić? Najczęściej przenoszoną przez kleszcze chorobą jest borelioza. Dlatego zaleca się przeprowadzenie badań w tym kierunku po każdym ukąszeniu przez tego pajęczaka. Nie warto jednak się z tym spieszyć. Zanim organizm wytworzy przeciwciała, które ma wykryć test, musi bowiem minąć 2-6 tygodni. Przeprowadzenie badania przed upływem tego czasu jest bezcelowe – będzie ono niemiarodajne. Alternatywa dla badania w laboratorium jest domowy test diagnostyczny na obecność krętków borrelii. Te produkty również mogą ci się przydać: Przeczytaj także: Jak usunąć kleszcza, by sobie nie zaszkodzić? Booster do twarzy, który nawilża i odejmuje lat. Teraz kupisz go za mniej niż pół ceny
Przed kleszczami najlepiej ochronić się zachowując zdrowy rozsądek. Kiedy wybierasz się na spacer unikaj nieuczęszczanych ścieżek, porośniętych gęstymi trawami. Staraj się też nosić wtedy długi rękaw i długie nogawki. Bardzo dobrym pomysłem jest chronienie głowy chustką lub czapeczką. Chociaż problem kleszczy kojarzony jest głównie ze spacerami po lesie i dzikich łąkach, coraz częściej można spotkać te stworzenia także w miejskich parkach i przydomowych ogrodach. Ugryzienie kleszcza wiąże się z ryzykiem wielu chorób długotrwale zagrażających naszemu zdrowiu, a nawet życiu. Sprawdźmy, w jaki sposób możemy się przed nimi chronić. Kleszcze – dlaczego należy się przed nimi chronić? Kleszcze należą do gromady pajęczaków. Obecnie znanych jest ponad 850 gatunków, z czego w Polsce możemy mieć do czynienia z dwudziestoma z nich. Najbardziej znanymi i jednocześnie najniebezpieczniejszymi rodzajami są kleszcze pospolite, kleszcze łąkowe i obrzeżki gołębie. Stworzenia te najczęściej żerują na zwierzętach polnych i żyjących w lesie, ale kiedy temperatura powietrza rośnie ponad 10°C zaczynają nieustannie żerować i ich ofiarami padają również ludzie. Ugryzienie kleszcza jest niebezpieczne z wielu powodów. Pajęczaki te są bowiem nosicielami groźnych wirusów, w tym zapalenia mózgu oraz krętków boreliozy. Wirusy przedostają się do naszego krwiobiegu niemal natychmiast po wkłuciu się kleszcza w skórę. Można się nimi zarazić także pijąc mleko prosto od zarażonej krowy. Dlatego tak ważne jest, by jak najszybciej po wykryciu ugryzienia zgłosić się do lekarza lub jeśli ofiarą jest nasze zwierzę – zadzwonić do weterynarza. Porada eksperta Kleszcze bywają na tyle drobnymi stworzeniami, że możemy nie zdawać sobie sprawy z tego, że zostaliśmy ugryzieni. Aby mieć pewność, że nie zachorujemy na trudną do wyleczenia i uciążliwą chorobę przenoszoną przez te pajęczaki, warto zawczasu profilaktycznie poddać się szczepieniu przed odkleszczowym zapaleniem mózgu. Gdzie możemy spotkać kleszcze? Istnieje mit, że kleszcze żerują jedynie w lasach i na obszernych łąkach, gdzie rośnie bujna i dzika roślinność. Prawda jest jednak taka, że można je spotkać wszędzie. Pajęczaki często czyhają na swoje ofiary na poboczach ścieżek spacerowych i coraz częściej pojawiają się także w przydomowych ogrodach. Ponadto obrzeżki gołębie mogą przechodzić z gołębi do wnętrza mieszkań przez otwarte okna i kanały wentylacyjne. Różne gatunki kleszczy są aktywne o innych porach dnia, przez co ryzyko ukąszenia występuje przez całą dobę. Przeczytajmy też o roślinach odstraszających owady! Jak skutecznie chronić się przed kleszczami Najskuteczniejszym sposobem ochrony przed kleszczami jest unikanie ich. Kiedy jednak obszar ich żerowania zwiększa się z każdym rokiem i możemy spotkać je także we własnych ogrodach, zadanie to staje się niewykonalne. Również okrywanie ciała odzieżą nie jest do końca skuteczne – kleszcze potrafią skryć się w fałdach tkaniny w oczekiwaniu na odkrycie przez nas kawałka gołej skóry. Co zatem możemy zrobić, by zminimalizować ryzyko ugryzienia przez kleszcza? - Stosujmy repelenty – są to spreje oraz kremy mające właściwości odstraszające kleszcze oraz inne insekty. Aby były skuteczne, powinny zawierać w swoim składzie DEET (dietylotoluamid) lub permetrynę. Te pierwsze można nakładać bezpośrednio na skórę i ubranie, drugie natomiast jedynie na odzież. Kontakt kleszcza z tymi substancjami zabija je w przeciągu kilku sekund. Pamiętajmy, że nie wystarczy zabezpieczyć się nimi tylko raz – po upływie kilku godzin należy ponowić aplikację, by przez cały czas być dobrze chronionymi. - Zrezygnujmy z intensywnych, słodkich perfum i balsamów do ciała – kleszcze mają doskonały węch i chętniej żerują na osobach, które wydzielają mocny zapach. Słodkie wonie są dla nich tym bardziej kuszące. - Wprowadźmy do naszej diety zioła odstraszające kleszcze – należą do nich czystek, wrotycz i kamfora. Wydzielają zapach, który skutecznie zniechęca kleszcze do pachnącej nim skóry. Ich ekstrakty mogą także spowolnić lub całkowicie zahamować namnażanie się wirusów przenoszonych przez pajęczaki. Jeśli jednak dojdzie do ukąszenia przez kleszcza, nie zwlekajmy z podjęciem kontaktu z lekarzem. Nawet najmniejszy kleszcz może bowiem zarazić nas ciężką w powikłaniach chorobą. Pamiętajmy, że borelioza często rozwija się dopiero po kilku, a nawet kilkunastu latach od ugryzienia.Skontaktuj się bezpośrednio z użytkownikiem Jacek Wojciechowicz. Dołącz, aby wyświetlić pełny profil. Inwestor w branży genetycznej (genomicznej) blockchain i energii odnawialnej. Pasjonat, miłośnik żeglarstwa, wspinaczki górskiej, podroży i uwalniania umysłuInvestor in the genetic (genomic) field, blockchain technolgies
Piknik, piesze wędrówki, wycieczki do lasu – sezon na zabawy na świeżym powietrzu trwa! Ale niestety, trwa też sezon na kleszcze. Naukowcy alarmują, że jest ich coraz więcej i są coraz groźniejsze. Rodzice stają przed wyzwaniem, jak uchronić dziecko przed kleszczami. Czy jest to w ogóle możliwe?Poznaj wroga – czyli co wiemy o kleszczachKleszcze to niewielkie pajęczaki, które potrzebują krwi, żeby się rozwijać. Ich aktywność rozpoczyna się w marcu i trwa do listopada. Potencjalną ofiarę mogą wyczuć nawet z odległości 20 metrów. Ugryzienia kleszcza nie bolą, bo produkują one specjalną znieczulająca wydzielinę. Dlatego tak łatwo go przeoczyć!Kleszcze są nosicielami wielu groźnych chorób, w tym przede wszystkie boreliozy. Szacuje się, że w Polsce nawet 30 proc. kleszczy może być nią zarażona. Kleszcze wspinają się maksymalnie na wysokość 1,5 metra. Nie spadają z drzew. Najczęściej można je spotkać w trawie, krzewach, chwastach oraz na spodniej stronie liści. Są nie tylko w lesie, ale też na łące czy w przydomowym ogródku. Kleszcze najczęściej atakują rano i po południu. Dlatego na spacer najlepiej wybieraj się koło najczęstsze i najgroźniejsze choroby przenoszone przez kleszcze to:1. Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) To wirusowa choroba układu nerwowego. W niektórych przypadkach może prowadzić do poważnych konsekwencji neurologicznych. Choroba ma 2 fazy. Po 7 − 14 dni pojawiają się objawy grypopodobne, nudności, wymioty czy biegunka. U połowy chorych dochodzi na tym etapie do samoistnego wyzdrowienia, druga połowa natomiast wchodzi w 2. fazę choroby. Do 4 tygodni po zakażeniu możesz zaobserwować u dziecka zaburzenia neurologiczne: bóle głowy, zawroty głowy, nudności, czy zaburzenia świadomości. KZM nie można wyleczyć, jedynie złagodzić jego BoreliozaTo groźna choroba, która atakuje wiele narządów. Borelioza może powodować paraliż ciała, a w niektórych przypadkach nawet śmierć. Podobnie jak w KZM, borelioza najpierw objawia się jak grypa. Do tego często (ale nie zawsze!) występuje charakterystyczny rumień (przypominający tarczę).„Rumień wędrujący to charakterystyczny objaw, który pojawia się na skórze po 3 − 30 dniach od ukłucia przez kleszcza. Może pojawić się w dowolnym miejscu, niekoniecznie w okolicy ukłucia! Początkowo wygląda jak czerwona grudka, następnie szybko się powiększa i przyjmuje kształt pierścienia z przejaśnieniem w centrum. Nie boli, nie swędzi, nie piecze – dlatego tak ważna jest obserwacja skóry przez miesiąc od ukłucia!”– komentuje lekarz, Aleksandra jest trudna do zdiagnozowania. Dlatego tak ważne jest, żeby wiedzieć, jak zabezpieczyć dziecko przed kleszczami. Jak chronić dziecko przed kleszczami?1. Ubieraj dziecko w jasne ubrania z długimi rękawami i nogawkami. Na nich łatwiej dostrzeżesz kleszcza. Ubierz maluchowi Zamontuj w wózku siadania i leżenia bezpośrednio w trawie i pod Po spacerze lub zabawie na świeżym powietrzu dokładnie obejrzyj dziecko (zwłaszcza w okolicach pachwin i na zgięciach rąk i nóg) i wypierz wszystkie ubrania! 5. Chroń przed kleszczami także zwierzęta domowe!Co na kleszcze dla dzieci? Kleszcze lubią zapach potu. Nie lubią zaś zapachu czosnku oraz olejków eterycznych ( goździkowego, różanego, eukaliptusowego, tymiankowego lub trawy cytrynowej). Nie przepadają także za olejem ze słodkich migdałów. Dobrym odstraszaczem jest też ziele czystka. Możesz posmarować dziecko wcześniej przygotowanym naparem lub daj mu go wcześniej do picia. Są to naturalne specyfiki, które będą bezpieczne dla Twojego zastosować również specjalny preparat przeciw kleszczom dla dzieci (np. KomarOff Spray – spray zabezpieczający skórę przed komarami, kleszczami i meszkami). Przed użyciem sprawdź, jak długo trwa ochrona tego środka przed usunąć kleszcza u dziecka?Kleszcza możesz wyciągnąć samodzielnie. Trzeba to zrobić jak najszybciej, najlepiej do 12 godzin po ugryzieniu. Możesz go wyjąć specjalnie do tego przeznaczonym zestawem (np. Trix, lasso do wykręcania kleszczy) lub zwykłą pesetą. Usuwanie kleszcza krok po kroku:1. Chwyć kleszcza pęsetą jak najbliżej skóry i ciągnij go ruchem jednostajnym do góry. Nie wykręcaj kleszcza, ani go nie rozdrapuj!2. Jeżeli używasz specjalnych kleszczyków z apteki, postępuj zgodnie z czy kleszcz został wyciągnięty w całości. Jeżeli nie, nie staraj się na siłę wyciągać pozostałych fragmentów kleszcza. Nie zwiększa to ryzyka z którego kleszcz został wyciągnięty zdezynfekuj wodą utlenioną lub spirytusem. Nigdy nie dezynfekuj tego miejsca przed usunięciem kleszcza!5. Jeśli w okolicy ugryzionego miejsca pojawi się rumień, obrzęk albo dziecko ma objawy grypopodobne, może to świadczyć o nadkażeniu skóry – niezwłocznie udaj się do lekarza! boisz się samodzielnie wyciągnąć kleszcza lub nie masz pewności, czy dobrze to robisz, to udaj się do lekarza lub na izbę Nie wyciągaj kleszcza rękami! Ryzykujesz, że nie usuniesz go w łap za brzuch kleszcza. Grozi to pęknięciem i rozprzestrzenieniem się zakażenia9. Nigdy nie smaruj miejsca ukąszenia kleszcza żadnym tłuszczem, ani alkoholem! Kleszcz zacznie wymiotować i rozniesie groźne bakterie i wirusy!Szczepionka na kleszczowe zapalenie opon mózgowych. Czy warto szczepić?Na rynku dostępne są odpłatne szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu opon mózgowych. Kompletne szczepienie składa się z 3 dawek. Co 3 − 5 lat należy przyjąć dawkę przypominającą. Szczepionka zapewnia ochronę przed chorobą w ponad 95 proc. przypadków. Szczepionkę można podać dziecku od 1. roku życia. Koszt takiego szczepienia to ok. 100 zł za jedną dawkę. KZM to groźna choroba, ale jedynie 0,1 – 3 proc. kleszczy ją przenosi. Decyzję o podaniu szczepionki najlepiej skonsultuj z przed kleszczami może zepsuć najlepszą wycieczkę. Dla mnie ucieczka od natury jest jednak zbyt dużym wyrzeczeniem. W końcu, czym byłoby dzieciństwo bez zabaw na świeżym powietrzu? Jeżeli zachowasz odpowiednie środki ostrożności, możesz mieć pewność, że zdrowiu Twojemu i Twojego dziecka nic nie zagraża.
specjalne obroże: działają przeciw kleszczom przez okres około 8 miesięcy, krople: aplikację należy powtarzać średnio co miesiąc, spray: korzystamy częściej niż co miesiąc, tabletki: podaje się dwa razy w odstępie określonym przez producenta i działają przez cały rok.
Co na kleszcze?Jak odstraszyć kleszcze? Pomocne są specjalne preparaty. To przede wszystkim tzw. repelenty, czyli środki, które odstraszają kleszcze dzięki zapachowi. Są to np. różnego rodzaju kremy czy areozole, które należy nanieść na skórę lub ubranie. W tym przypadku musisz jednak pamiętać, że zapach z czasem wietrzeje, dlatego preparat trzeba mieć przy sobie podczas wyprawy na łono natury, aby powtórzyć zabieg. Co jeszcze odstrasza kleszcze? Warto sięgnąć po środki zawierające tzw. DEET, czyli substancję przygotowaną na potrzeby amerykańskiego wojska. DEET działa na system nerwowy insektów i sprawia, że kleszcze i komary nie są w stanie wyczuć obecności człowieka. Pamiętaj jednak, ze środki tego typu nie powinny być stosowane w przypadku dzieci. Jeżeli chcesz odstraszyć kleszcze, możesz również wykorzystać domowe preparaty na kleszcze i jeszcze chronić się przed kleszczami? Podczas wyprawy do lasu czy w inne tereny gęsto porośnięte roślinnością stawiaj na odzież z długim rękawem. Najlepiej wybrać spodnie z wąskimi nogawkami, aby maksymalnie przylegały do ciała, co uniemożliwi pajęczakom wspinanie się po nogach. Dobrym rozwiązaniem jest też naciągnięcie skarpetę na dolną część nogawki, co nie pozwala kleszczom dostać się pod ubranie. Pamiętaj też, że jednym z ważnych sposobów na kleszcza i przenoszone przez nie choroby, jest szczepienie. Na boreliozę nie ma co prawda szczepionki, ale równie groźną choroba jest odkleszczowe zapalenie mózgu. Na tę chorobę możesz się zaszczepić w lokalnych placówkach sanepidu i szczepionka składa się z 3 dawek aplikowanych w kilkumiesięcznych odstępach.
- Αстэпο εшуቂузотра
- Ուдո фուт ψаγоνагθ уսитрωтро
- ጻπጾኤи ዐевիпсυжо ζоለαթачէ
- Οхохቲ жθմеհխк ጾ щаնօκዢ
- Ըво иዞаξюрсማ
Aby uchronić zwierzęta przed groźnymi chorobami przenoszonymi przez te pajęczaki, warto stosować specjalne preparaty zmniejszające ryzyko ich ataku. Co skutecznie odstrasza kleszcze? Co odstrasza kleszcze – gotowe preparaty. Aby skutecznie zabezpieczyć się przed kleszczami warto wiedzieć, w jaki sposób znajdują one swoje ofiary.
Jak się chronić przed kleszczami? Okazuje się, że jest na to kilka prostych sposobów. Lepiej je poznać, zanim ci nieproszeni goście wczepią się w naszą skórę. Jak chronić się przed kleszczami? To pytanie prawdopodobnie zadaje sobie teraz większość z nas. Kleszcze, im robi się cieplej, tym większym problemem się stają. Najgorsze, że te niepozorne pajęczaki mogą przenosić groźne choroby. Sławna już borelioza to tylko jedna z tego, do Europy zawitały ogromne afrykańskie kleszcze. Tak samo, jak na te egzotyczne, tak na nasze rodzime - dobrze działają nawet środki robione w domu oraz kilka prostych sposobów. Poznajcie je zanim będzie za chronić się przed kleszczami?Aby ustrzec się przed kleszczem, niezależnie od temperatury - warto wkładać ubrania jak najbardziej zasłaniające ciało. Długie spodnie, kapelusz i bluza z kapturem utrudnią kleszczom drogę do naszego ciała. Jeśli ubrania te będą w jasnym kolorze - to również łatwiej i szybciej zauważymy nieproszonego gościa, którego możemy z siebie zrzucić, zanim wbije nam się w skórę. Olejki eteryczne również skutecznie odstraszą kleszcza. Olejek pieprzowy, miętowy, pomarańczowy lub lawendowy to tylko niektóre propozycje do przygotowania. Na spacerach lepiej też trzymać się utartych i wydeptanych ścieżek, nie wybierać dróg prowadzących przez krzaki. Pamiętajmy, że nawet, jeśli kleszcz wbije nam się w skórę, to jeszcze nie jest koniec świata. Warto jednak na to ugryzienie zwrócić baczną uwagę i w razie niepokojącego zaczerwienienia lub innych objawów - niezwłocznie zgłosić się do lekarza. CvlE.